Bản đồ Đông, Nam và Đông Nam Á. Màu đỏ biểu thị sự phân bố hiện tại và lịch sử (miền bắc Việt Nam) của chữ Hán. Màu lục biểu thị sự phân bố hiện tại và lịch sử (Malaysia, Pakistan, Maldives, Indonesia, Philippines và miền nam Việt Nam) của chữ Ấn. Màu xanh biểu thị việc sử dụng các chữ viết phi Hán và phi Ấn trong hiện tại và lịch sử (đông bắc Trung Quốc).

Các học giả như Sheldon Pollock đã sử dụng thuật ngữ Sanskrit Cosmopolis để mô tả khu vực và lập luận về sự trao đổi văn hóa kéo dài hàng thiên niên kỷ mà không nhất thiết liên quan đến sự di cư của các dân tộc hoặc thuộc địa. Cuốn sách The Language of the Gods in the World of Men năm 2006 của Pollock đưa ra lý do nghiên cứu khu vực này có thể so sánh với châu Âu Latinh và lập luận rằng ngôn ngữ tiếng Phạn là yếu tố thống nhất của nó.

Chữ viết bằng tiếng Phạn được phát hiện trong những thế kỷ đầu của Công nguyên là hình thức chữ viết sớm nhất được biết đến đã lan rộng đến tận Đông Nam Á. Tác động dần dần của nó cuối cùng đã dẫn đến phạm vi rộng rãi của nó như một phương tiện phương ngữ thể hiện rõ ở các khu vực, từ Bangladesh đến Campuchia, Malaysia và Thái Lan cũng như một số hòn đảo lớn hơn của Indonesia. Ngoài ra, bảng chữ cái của các ngôn ngữ được nói ở Miến Điện, Thái Lan, Lào và Campuchia là những biến thể được hình thành dựa trên lý tưởng của người Ấn đã bản địa hóa ngôn ngữ này.

Sự truyền bá của Phật giáo đến Tây Tạng cho phép nhiều văn bản tiếng Phạn chỉ tồn tại trong bản dịch tiếng Tây Tạng (trong Tanjur). Tương tự như vậy, Phật giáo cũng được giới thiệu đến Trung Quốc bởi các nhà truyền giáo Đại thừa chủ yếu thông qua các bản dịch các văn bản tiếng Phạn lai Phật giáo và tiếng Phạn cổ điển, và nhiều thuật ngữ đã được phiên âm[61] trực tiếp và thêm vào từ vựng tiếng Trung.

Ở Đông Nam Á, các ngôn ngữ như tiếng Thái và tiếng Lào chứa nhiều từ mượn từ tiếng Phạn, cũng như tiếng Khmer ở mức độ thấp hơn. Ví dụ, trong tiếng Thái, Rāvaṇa, vị hoàng đế huyền thoại của Sri Lanka, được gọi là 'Thosakanth', bắt nguồn từ tên tiếng Phạn 'Daśakaṇṭha' ("có mười cổ").

Nhiều từ mượn tiếng Phạn cũng được tìm thấy trong các ngôn ngữ Nam Đảo, chẳng hạn như tiếng Java, đặc biệt là dạng cũ mà gần một nửa từ vựng có nguồn gốc từ ngôn ngữ này.[139][140] Các ngôn ngữ Nam Đảo khác, chẳng hạn như tiếng Mã Lai truyền thống, tiếng Indonesia hiện đại, cũng có phần lớn từ vựng bắt nguồn từ tiếng Phạn, mặc dù ở mức độ thấp hơn, với phần lớn các từ có nguồn gốc từ tiếng Ả Rập. Tương tự, các ngôn ngữ Philippines như tiếng Tagalog có nhiều từ mượn tiếng Phạn.

Một từ mượn tiếng Phạn gặp trong nhiều ngôn ngữ Đông Nam Á là từ bhāṣā, hay ngôn ngữ nói, được dùng để chỉ ngôn ngữ nói chung, ví dụ bahasa trong tiếng Mã Lai, tiếng Indonesia và tiếng Tausug, basa trong tiếng Java, tiếng Sundan và tiếng Bali, phasa trong tiếng Thái và tiếng Lào, bhasa trong tiếng Miến và phiesa trong tiếng Khmer.

Văn học

Các trang của Kakawin Ramayana, phiên bản La-ma-diễn-na từ Java và Bali

Chữ viết bằng tiếng Phạn được phát hiện trong những thế kỷ đầu của Công nguyên là hình thức chữ viết sớm nhất được biết đến đã lan rộng đến tận Đông Nam Á. Tác động dần dần của nó cuối cùng đã dẫn đến phạm vi rộng rãi của nó như một phương tiện phương ngữ thể hiện rõ ở các khu vực, từ Bangladesh đến Campuchia, Malaysia và Thái Lan cũng như một số hòn đảo lớn hơn của Indonesia. Ngoài ra, bảng chữ cái của các ngôn ngữ được nói ở Miến, Thái, Lào và Campuchia là những biến thể được hình thành dựa trên lý tưởng của người Ấn đã bản địa hóa ngôn ngữ này.[45]

Việc sử dụng tiếng Phạn đã phổ biến trong mọi khía cạnh của cuộc sống bao gồm cả mục đích pháp lý. Thuật ngữ tiếng Phạn và tiếng địa phương xuất hiện trong các tòa án cổ xưa để thiết lập các thủ tục được cấu trúc theo mô hình Ấn Độ, chẳng hạn như một hệ thống bao gồm một bộ luật. Khái niệm pháp luật được thể hiện thông qua các bộ luật và tổ chức, đặc biệt là ý tưởng về "Thần Vương" đã được nhiều nhà cai trị ở Đông Nam Á chấp nhận.[48] ​​Những người cai trị trong thời gian này, chẳng hạn, triều đại Lin-I của Việt Nam đã từng sử dụng phương ngữ tiếng Phạn và dành các thánh địa cho vị thần Ấn giáo, Thấp Bà. Nhiều nhà cai trị theo sau thậm chí còn coi mình là "tái sinh hoặc hậu duệ" của các vị thần Ấn giáo. Tuy nhiên, khi Phật giáo bắt đầu du nhập vào các quốc gia, quan điểm thực hành này cuối cùng đã bị thay đổi.

Điểm tương đồng về ngôn ngữ

• Tại Quần đảo Mã Lai: Tiếng Indonesia, tiếng Java và tiếng Mã Lai đã tiếp thu một lượng lớn từ mượn tiếng Phạn vào từ vựng tương ứng của họ (xem: Từ mượn tiếng Phạn ở tiếng Indonesia). Nhiều ngôn ngữ của người Philippines bản địa ở vùng đất thấp như tiếng Tagalog, tiếng Ilocano[141] và tiếng Visaya[142] có chứa nhiều từ mượn tiếng Phạn.
• Tại Đông Nam Á lục địa: Tiếng Thái, tiếng Lào, tiếng Miến và tiếng Khmer đã tiếp thu một lượng đáng kể tiếng Phạn cũng như tiếng Pali.
• Nhiều tên Indonesia có nguồn gốc tiếng Phạn (ví dụ Dewi Sartika, Megawati Sukarnoputri, Susilo Bambang Yudhoyono, Teuku Wisnu).
• Các ngôn ngữ Đông Nam Á được viết theo truyền thống bằng bảng chữ cái Ấn và do đó có thêm các chữ cái không được phát âm bằng ngôn ngữ địa phương, do đó cách viết tiếng Phạn gốc có thể được giữ nguyên. Một ví dụ là tên của cố Quốc vương Thái Lan, Bhumibol Adulyadej, được đánh vần trong tiếng Phạn là "Bhumibol" ภูมิพล, nhưng lại được phát âm trong tiếng Thái là "Phumipon" พูมิพน bằng cách sử dụng các quy tắc phát âm Thái-Phạn vì âm Phạn gốc không tồn tại trong tiếng Thái.[143]

Địa danh

Tàn tích Ayutthaya ở Thái Lan; Ayutthaya lấy tên từ thành phố cổ Ayodhya của Ấn Độ, nơi có ý nghĩa văn hóa rộng rãi

• Suvarnabhumi một địa danh có lịch sử gắn liền với Đông Nam Á. Trong tiếng Phạn, nó có nghĩa là "Vùng đất vàng". Sân bay Suvarnabhumi của Thái Lan được đặt theo tên địa danh này.
• Một số địa danh trong tiếng Indonesia có nguồn gốc hoặc song song với Ấn Độ, chẳng hạn như Madura với Mathura, sông Serayu và sông Sarayu, Semeru với núi Sumeru, Kalingga từ Vương quốc Kalinga và Ngayogyakarta từ Ayodhya.
• Thành phố cổ Ayutthaya của Xiêm cũng có nguồn gốc từ Ayodhya của Ramayana.
• Tên của các địa điểm có thể chỉ đơn giản là có nguồn gốc tiếng Phạn, chẳng hạn như Singapore, từ Singapura (Singha-pura nghĩa là "thành phố sư tử"), Jakarta từ Jaya và kreta ("chiến thắng hoàn toàn").
• Một số nhiếp chính của Indonesia như Indragiri Hulu và Indragiri Hilir có nguồn gốc từ sông Indragiri, bản thân Indragiri có nghĩa là "núi của Đế Thích".
• Một số địa danh tiếng Thái cũng thường có từ tương đương với Ấn Độ hoặc nguồn gốc tiếng Phạn, mặc dù cách viết được điều chỉnh theo tiếng Xiêm, chẳng hạn như Ratchaburi từ Raja-puri ("thành phố của vua") và Nakhon Si Thammarat từ Nagara Sri Dharmaraja.
• Xu hướng sử dụng tiếng Phạn cho từ mới hiện đại cũng tiếp tục cho đến ngày nay. Năm 1962, Indonesia đổi tên thuộc địa của thành phố Hollandia ở New Guinea thành Jayapura ("thành phố vinh quang"), dãy Orange thành Dãy Jayawijaya.
• Malaysia đặt tên cho trụ sở chính phủ mới của họ là Putrajaya ("hoàng tử vinh quang") vào năm 1999.